LETTRE APOSTOLIQUE APERUIT ILLIS (Mukanda ya ngungudi)
LETTRE APOSTOLIQUE APERUIT ILLIS
(Mukanda ya ngungudi)
- «Ibuna Yezu temunaka ngangu na bo sambu bo kubakisa disongidila ya Mikanda ya Santu» (cf Luk 24,45). Tala, mosi ya mambu ya nsuka ya Mfumu salaka, na nima lufutumuku na yandi, na ntwala yandi tomboka na zulu. Yandi me kudisonga na balongoki ntangu bo vandaka ya kuvukana kisika mosi. Yandi zengaka mampa kumosi ti bo, ye temunaka mabansa na bo na mayele ya Masonama ma Santu. Na bantu yayi ya kele na boma, ya me vidisa kivuvu, yandi me songa maswekamu ya Pasika: disongidila nde, na lukanu ya Tata tuka ntama, Yezu fwete mona mpasi, ata futumuka na bafwa sambu bantu kubalula ntima ye kubaka ndolula ya masumu na bo (cf Luk 24,26.46-47). Yandi songaka na ntwala nde yandi ta tinda Mpeve Santu ya ta pesa bo ngolo sambu bo vanda batemwe ya Diswekamu ya lugulusu (cf Luk 24,49).
Ngwakana ya Kristu ya me futumuka na kimvuka ya bantu ya lukwikilu ti Masonama ma Santu kele mfunu ya nene-nene sambu na kuzaba beto kele banani. Kana Mfumu kotisa beto ve na ngwakana yayi, beto ta bakisa ve Masonama ma Santu na mudindu. Na kutuba na mpila ya nkaka, kana Masonama ma Santu vandaka ve, yo kele mpasi na kubakisa mambu ya kisalu ya Yezu ti ya Dibundu na yandi. Sika yina, Santu Yeronimo fwanaka kusonika nde : «Kukonda kuzaba Masonama ikele kukonda kuzaba Kristu» (in IS., Mayita : PL 24,17)
- Na nsuka ya Yubile ya nene ya Nkenda ya Nzambi, mono lombaka na kuyindula kana «beto lenda kutambika lumingu mosi ya mvimba sambu na Ndinga ya Nzambi na mpila nde bantu kubakisa kimvwama ya kukonda nsuka ya ke basika na disolo ya Nzambi ti bantu na yandi » (Misericordia et misera, n° 7). Kutambika kiteso yina lumingu mosi ya mvu sambu na Ndinga ya Nzambi ke sadisa beto, ya kuluta yonso, kuzingisa na kati ya Dibundu mambu ya Kristu salaka na nima lufutumuku na yandi. Yo ke kangudila beto kimvwama ya Ndinga na yandi na mpila nde beto kuvwanda bansamuni ya kimvwama yina ya ke na nsuka ve. Na yo, malongi ya Santu Ephrem me vutukila mono na intu. Yo ke yula nde: «Nani lunga kubakisa kimvwama yonso ata mosi na kati ya bandinga na nge, Mfumu? Yina ya beto ke bakisa kele fioti kibeni na yina ya beto ke bikisa, bonso bantu ya kiwina ke nwa masa na nto. Bangindu ya Ndinga na nge kele mingi kiteso mosi banzila ya bayayi ke longuka yo. Ndinga na yandi kele na mambu mingi ya kitoko na mpila nde, konso muntu ya ke ndima yo, kumona yina ya yandi ke tonda. Na Ndinga na yandi, yandi me sweka, bimvwama yonso, sambu nde konso muntu kati na beto kulokuta bimvwama na yina ya yandi ke yindula» (Nzonzilu ya Diatessaron, 1,18)
Na nzila ya mukanda yayi, mono ke vutula mvutu na banzodila mingi me katuka na bana ya Nzambi nde na Dibundu ya mvimba, beto vukana ntima mosi na lumingu ya Ndinga ya Nzambi. Yo me kuma kikalulu na beto na kuzinga ntangu yonso na kimvuka ya bakristu ke vukana na kubanza ntalu ya nene ya Ndinga ya Nzambi na luzingu na beto ya konso kilumbu. Na kati ya mabundu na beto bangindu mingi ke sala nde Masonama ma Santu kukumina bantu ya lukwikilu. Na yo bo ke vutula matondo sambu na kabu yayi. Bo ke zingila yo na luzingu na bo ya konso kilumbu bonso bambangi ya kieleka.
Lukutakanu ya mabundu yonso ya Vatican II pesaka ngolo ya kosengomuna diaka Ndinga ya Nzambi na nsadisa ya mukanda ya ke tadila Ndinga ya Nzambi (Constitution dogmatique Dei Verbum). Na kati ya mukanda yayi, ya beto fwete kutangulula ye kuzingila, ke monika mbote mbote Masonama ma Santu kele inki kibeni. Yo me mwangana na bantu ti na bana na bo ya ke landana (ch II), na dibanza ya Nzambi (ch lll). Yo ke vukisa Kuwakana ya Ntama ti Kuwakana ya Mpa (ch IV na V). Mfunu na yo sambu na luzingu ya Dibundu (ch VI). Sambu na kukudisa dilongi yayi, Papa Benoit XVI vukisaka bapisekopo na lukutakanu (Synode) na mvula 2008 na kuzonzila ngindu yayi: «Ndinga ya Nzambi na kati ya luzingu ye na kisalu ya Dibundu». Na nima lukutakanu yayi, Santu Papa basisaka mukanda mosi ya ke dodokila bansadi na mambu ya ke tadila Ndinga ya Mfumu Nzambi nde Exhortation Apostolique Verbum Domini. Yo ke pesa malongi ya konso bimvuka fweti zaba. Mukanda yai ke songa na mudindu mpila ya Ndinga ya Nzambi ke tomisaka, na ntangu ya kukembila Nzambi, ke bakisa na bidimbu ya bisakramento. Mukanda yayi ikele kusonga beto nde Nzambi ikele kibeni na Ndinga na yandi na kati ya kisambu, bonso Nzambi ke vanda mpi na bisakramento na ntangu ya kukudisa yo.
Kulunga mbote, kukangama na Ndinga yayi ya moyo na luzingu ya bantu na beto kukonda ve. Sambu Mfumu Nzambi ke lemba ata fioti ve na kusolula na Dibundu, Nkento na yandi na mpila nde yo kutoma na lutondo ye na bumbangi ya lukwikilu.
- Mono me kana nde beto kutambika Lumingu ya tatu ya mvu sambu na kukembisa, na kuyindula ye na kumwangisa Ndinga ya Nzambi. Lumingu yayi ya Ndinga ya Nzambi ke kuma na ntangu ya mbote na nsungi yayi ya mvula sambu yo ke bwa na ntangu ya beto me bingama na kukubisa kimpangi na beto ti kimvuka ya Bayuda ye na kusamba sambu na bumosi ya bakristu. Yo kele ve lukutakanu ya kintulumukini. Kuta nkinsi ya lumingu ya Ndinga ya Nzambi ke songa mfunu ya bumosi ya bakristu sambu Masonama Masantu ke songa na bayina ke widikila nzila ya kulanda sambu na kukukisa bumosi na mpila ya mbote ye ya ngolo.
Bimvuka ta sosa mpila ya kuzinga lumingu yayi bonso lumbu ya nkinsi. Na yo, yo ke mfunu mingi nde na kimenga ya Misa, bo kotisa mukanda ya santu mumpila nde bo songa na kimvuka na bo mpila ya Ndinga ya Nzambi ke pesaka nzila ya kulanda. Na lumingu yayi yo kele mfunu mingi na kubokila yo mbote-mbote ye mpi kupesa malongi ya ke kumisa Ndinga ya Nzambi. Lumingu yayi, bapisekopo lenda kusala kisambu ya kukutisa bantu nswa ya kutanga Ndinga ya Nzambi (lectorat) to kisambu ya ke fwanana na yo, sambu na kuyibukisa mfunu ya kusamuna Ndinga ya Nzambi na bisambu. Yo kele mfunu kibeni nde beto sala ngolo yonso ya kufwana sambu na kulonga bakristu na kuvanda balongi kibeni ya Ndinga ya Nzambi. Yo fwete yilama mbote bonso na bikalulu ya beto ke salaka ti bansadi ya Misa (acolytes) to bayina me bakaka kiyeka ya kukabisa nitu ya Kristu (ministres extraordinaires). Kiteso mosi, banganga Nzambi na baparoisse lenda kuzwa mpila ya kuluta mbote ya kuvutudila Biblia, kana ve mosi ya mikanda na yo, na kimvuka sambu na kusonga mfunu ya kukwamina na kutanga Ndinga ya Nzambi na luzingu na bo konso kilumbu. Bo fwete zaba yo na mudindu, kusamba ti Masonama Masantu yayi na mpila bo ke landaka « Lutangu na ngindu ya Nzambi » (Lectio Divina).
- Lutangu ya Mukanda ya Nsiku, ntangu bana ya Israel me vutuka na insi na bo na nima ya kimpika na ntoto ya Babilone, vandaka kidimbu ya nene. Biblia ke tela beto mbote-mbote diambu yayi kiteso yo salamaka na mukanda ya Nehemya. Kimvuka me vukana na Yeruzalem na kifulu ya Kielo ya Bamasa (Porte des eaux) na kuwidikila Mukanda ya Nsiku. Bo panzanaka ntangu bo kulaka bo kansi ntangu yayi Masonama ma Santu me vukisa bo bonso «muntu mosi» (Neh 8,1). Na lutangu ya mukanda yayi ya Santu, bo vandaka « kuwa » (Neh 8,3). Bo zabaka nde kati ya ndinga yayi, bo me mona diaka kisongidila ya mambu ya bo zingilaka.
Na kuwa ndinga yayi, bo monaka mpasi na ntima ye bidilu vandaka ya ngolo. «Ezra vandaka kutanga mukanda ya bansiku ya Nzambi; ibuna ba-Levi balulaka yo na ndinga ya bo yonso vandaka kutuba. Ba-Levi vandaka kutendula, bantu vandaka kubakisa. Ibuna Mfumu Nehemya ti nganga-Nzambi longi ya bansiku Ezra ti ba-Levi ya vandaka kutendula, bo tubaka na bantu yonso nde: ‘Kilumbu ya bubu kele kilumbu ya santu sambu na Mfumu Nzambi, Nzambi na beno! Beno kuvanda ve na ntantu, beno kudila ve!’ Bo tubaka mpila yina sambu bantu yonso yantikaka na kudila, ntangu bo waka malongi ya bansiku […]. ‘Beno kudila ve, sambu kiese ya Mfumu Nzambi ke pesa beno, yo ke tanina beno bonso kibaka ya ngolongolo’» (Neh 8,8-10).
Bangogo ya kiteso yayi ikele dilongi ya nene. Biblia lenda kuvanda ve kaka kimvwama sambu na ndambu ya bantu to mvukisa ya mikanda sambu na bantu-bantu. Yo ikele ntete ya bimvuka me bingama sambu na kuwa yo ye kudizaba na nsadisa ya Ndinga yayi. Mbala mingi, bantu ke vandaka na mpukumuna ya kuyindulaka nde Mikanda ya Santu ke tadila kaka bo to ya bimvuka mosi-mosi me ponama. Yo lenda vanda ve mutindu yina. Biblia ikele buku ya bimvuka ya bantu ya Mfumu ya ke widikila yo na mpila nde bo yambula nkabwana ye nkabisa sambu na kutunga bumosi. Ndinga ya Nzambi ke vukisa bayina yonso ke kwikila ye yo ke kumisa bo muntu mosi.
- Na kati ya kimvuka yayi ya me butama sambu na kuwa ndinga yayi, bangungudi ya Dibundu kele bantu ya ntete-ntete ya kele na kisalu ya kutendula ye kusadisa bantu yonso na kubakisa Mukanda ya Santu. Bonso yo kele mukanda sambu na bantu yonso, bayina me bingama na kusadila Ndinga yayi fwete kuwa kati ya ntima na bo lubokilu ya kutendula yo na bimvuka na bo ya luzingu. Mambu ya kuluta mfunu kele ntete-ntete malongi sambu yo ikele bonso kisakramento (Evangelii Gaudium, n°142). Kukotisa Ndinga ya Nzambi na mudindu na bangogo ya mpasi ve ye ya ke kwendila na luzingu ya bantu yina ke wa yo, ke sadisa Nganga-Nzambi na kusengomuna mpi «kitoko ya bifwanisu ya Mfumu vandaka kusadila sambu na kusikimisa kisalu ya mambote». Yo kele ntangu ya mbote ya me pesama sambu na bakristu. Sambu na bakristu na beto mingi, yo kele ntangu mosi ya bo kele na yo ya ke sadisa bo na kubakisa kitoko ya Ndinga ya Nzambi ti bambandu ya ke tadila luzingu na bo ya konso kilumbu. Yo yina Nganga-Nzambi fwete tambika ntangu ya kufwana na kuyidika malongi na yandi. Kutendula Masonama Masantu kele kisalu ya nswalu-nswalu ve. Sambu na beto balongi, yo ke lomba ve kutuba nda-nda to kubasika na ngindu ya dilongi na nge. Ntangu nge ke telema sambu na kuyindula ti kusamba na ntwala ya Mukanda ya Santu, nge lenda tuba na kiteso ya ntima na nge ke tuma na mpila nde yo kusimba bantima ya bantu ke widikila nge. Nde ndambu ya bo me bakisa yo kubuta mbuma. Beto lemba ve na kutambika ntangu na beto na kusamba kumosi ti Masonama Masantu sambu yo kundimama «mutindu yo ikele mpenza: Ndinga ya Nzambi kibeni…» (1 Tes 2,13).
Kulunga mbote baketekisi, na nzila ya kisalu ya Dibundu me pesaka bo, bo sadisa bantu na kukula na lukwikilu. Bo fwete wa mfunu ya kukuma bantu ya mpa, na nsadisa ya Mikanda ya Santu. Mpila yina yo ke sadisa bo na disolo ya makieleka kati ya bayina ke widikilaka bo ye Ndinga ya Nzambi.
- Na ntwala yandi kudisonga na balongoki na yandi ya kudikangaka na inzo, ye kutemuna ngangu sambu bo kubakisa ntendula ya Mikanda ya Santu (cf Luk 24,44-45) Yezu ya me futumuka me kudisonga na balongoki na yandi zole na nzila ya katuka Yeruzalem na kwenda na Emmaus (cf 24,13-35). Ntendula ya nsoniki Luka ke songa nde yo vandaka kilumbu ya lufutumuku, disongidila lumingu. Bantumwa yayi zole vandaka kusolula mambu yina me tadila mampasi ti lufwa ya Yezu. Na nzila, bo vandaka na ntantu sambu bo bakisaka ve mutindu ya lufwa ya mpasi ya Yezu. Bo tulaka lukwikilu na Yezu bonso Mesiya Ngulunsi. Kansi diambu yina me yitukisa bo na kumona nde bo me koma yandi na kulunsi. Nkatu bo kuzaba yandi, Kristu ya me futumuka me pusana pene-pene na bo ye me fula nzila mosi ti bantumwa yayi. Kansi bo zabaka yandi ve (cf v.16). Kwa bo vandaka kutambula na nzila, Mfumu yufulaka bo sambu yandi monaka nde bo zole bakisaka ata fioti ve kisongidila ya mampasi ye lufwa na yandi; yandi bingaka bo «Bantu ya kele na ngangu ve mpi yina ya ntima ke kwikilaka nswalu ve» (v. 25). «Ibuna yandi tendudilaka bo na mikanda ya santu mambu ke tadila yandi: yantika mikanda ya Moyize tii na mikanda ya baprofeta yonso» (v. 27). Kristu ikele muntu yantete ya ke zaba mbote mbote Mikanda ya Santu! Ntete-ntete Mikanda ya ntama songaka kuntwala mambu ya yandi ta fwana sala, kansi yandi mosi zolaka kukukisa Ndinga yayi sambu na kumonisa makieleka nde lukanu ya lugulusu kele kaka mosi, ya me kukisama na Kristu.
- Ebuna, Biblia, bonso Mukanda ya Santu, ke tuba na yina me tala Kristu, ye ke songa yandi bonso muntu yina ta mona mpasi na ntwala yandi kota na nkembo ya zulu (cf v.26). Yo kele kitini mosi ve kansi Mikanda yonso ya Santu ke tela yo na yina me tadila yandi. Kana nsemo ya Mikanda ya Santu kele ve lufwa ti lufutumuku na yandi ikele mpasi na kubakisa. Yo yina mosi ya lutelu lukwikilu na beto ya ntama ke tenda nde«Kristu fwaka sambu na masumu na beto mutindu Mikanda ya santu ke songa. Bo zikaka yandi, yandi me futumuka na kilumbu ya tatu, mutindu Mikanda ya Santu ke songa. Yandi monikaka na Petelo» (1 Kor 15,3-5). Bonso Masonama Masantu ke tuba mambu ya Kristu, yo ke sadisa beto na kukwikila nde lufwa ye lufutumuku na yandi ikele bangindu ya mpamba-mpamba ve kansi yo salamaka mukieleka. Yo kele mama ya dikunzi ya lukwikilu ya bantumwa na yandi. Kukangama ya Masonama Masantu ti lukwikilu ya bantumwa kele ya nene. Sambu lukwikilu ke katuka na kuwa ye bo kuwaka ntete-ntete Ndinga ya Kristu (cf Rom 10,17). Beto me bingama na nsasuka na kuwa yo sambu yo kele mfunu na bayina yonso me ndima yo. Bo fwete wa ndinga ya Mfumu na ntangu ya bisambu ti na ntangu ya bo ke yindula konso muntu na ntima na yandi.
- «Kutambula» ya Kristu Futumukini ti bantumwa ya Emaus me suka na kudia. Bantu yai zole bondilaka ngolo munzenza na bo nde: « Bika ti beto, sambu nkokila ke bwa, mwini me yantika kumana» (Luk 24,29). Yandi ndimaka. Yezu fongaka ti bo na mesa. Yandi bakaka mampa. Yandi vutulaka matondo. Yandi zengaka yo ye yandi pesaka bo yo. Ibuna, meso na bo kangukaka mpi bo zabaka yandi » (cf v.31).
Diambu yayi, beto ke bakisa yo kibeni. Yo ke tadisa beto kukangama ya Mikanda ya Santu ti Ukaristiya. Kimvuka ya bapisekopo na Vatican II ke temuna beto nde: «Dibundu ke kumisaka ntangu yonso Mikanda ya Santu kiteso mosi yandi ke kumisaka Nitu ya Mfumu. Konso ntangu, ntete na bisambu, na kudia mampa ya luzingu na mesa ya Ndinga ya Nzambi ye yina ya Ukaristiya bonso kabu na bakristu (Dei Verbum, n.21).
Kukwamina kutanga Mukanda ya Santu ti kusala Misa ke sadisa lukutakanu ye kuzabana ya bampangi ntangu yonso bo ke kutana. Bonso bakristu beto ke kuma muntu mosi ya ke tambulaka na nzila ya ntoto yai ti Nzambi kati na beto. Yandi ke tubaka na beto ye ke disaka beto. Kilumbu yayi ya beto ke sakumuna na Biblia ke songa ve nde yo kele kaka ya «mbala mosi na mvula», kansi mambu ya bilumbu yonso ya mvula. Sambu beto kele na mfunu ya ngolo ya kuzabana ye kukangama na Ndinga ya Nzambi sambu yandi ke lembaka ve na kukabisa Ndinga ye Mampa na bimvuka ya lukwikilu. Sambu na yo beto fwete kudipesaka na Mikanda ya Santu, kana ve ntima ta kuma madidi, meso ta kangama na mambi ya mpila na mpila ya ta sosa kufwa yo. Ndinga ya Nzambi ke kabwana ve na Bisakramento. Mpamba ve ntangu Ndinga ya Nzambi ke kotisa bisakramento ye ke temuna yo beto ke mona pwelele bisalu ya lugulusu bonso nsuka ya nzila na beto. Nzila yai Kristu yandi mosi me kangula mayele mpi ntima sambu nde beto meka kuzaba mpila yandi me gulusa beto. Na diambu yayi, yo kele mfunu kibeni na kuvidisa ve malongi ya mukanda ya Bambona-meso me monisa beto. Mukanda yayi ke tuba nde: «Mfumu me telema na kielo mpi mono ke bula». Kana muntu kuwa ndinga na mono ti kukangula kielo, mono ta kota na nzo na yandi. Mono ta dia ti yandi. (cf 3,20). Na kati ya Mikanda ya Santu, Yezu Kristu ke bula na kielo ya moyo na beto ti ya ntima na beto. Yandi ta kota na luzingu na beto ye ta fonga ti beto.
- Na mukanda ya zole ya Santu Polo na Timote, bonso ndinga na yandi ya nsuka, Polo ke lomba bansadi na yandi na kukwamina ntangu yonso na kutanga Mukanda ya Santu. Ntumwa Polo ke kwikila nde: «Mikanda yonso ya Nzambi temunaka bansoniki na yo, yo kele na mfunu sambu na kulonga makieleka, na kumonisa mambi, na kusungika bantu ti na kuyidisa bo na masonga» (cf 3,16). Na mambi ya nene ya me tala nsadisa ya Mpeve Santu na kusonika Mikanda ya Santu, malongi ya mfunu ya Dei Verbum me tungama na ndongisila yayi ya Santu Polo na Timote. Na yo bo me basisa malongi ya me tadila lugulusu, luzingu ya lukwikilu na mpila ya Ndinga me kituka muntu. Na kuyibukisa ntente-ntente dilongi ya Polo na Timothee, Dei Verbum ke tenda mpila yayi : «Mikanda ya Biblia ke longa ngolo, na mpila ya mbote ye ya konda kifu makieleka ya Nzambi zolaka kusonika na Mikanda ya Santu sambu na lugulusu na beto » (n°11). Sambu Mikanda yai ke longa sambu na lugulusu na nzila ya lukwikilu na Kristu Yezu (2 Tim 3,15). Makieleka ya kele kuna ke gulusa beto. Biblia ikele mvukisi ya mikanda ya bansangu ve, ya bantangu ya ntama mpi ve kansi yo ke tubila lugulusu ya mvimba ya muntu ya bubu. Lugulusu kele kikuma ya ntete-ntete ya beto fwete zaba na mukanda yayi ata yo ke tubila mpi mambu ya ntangu ya ntama.
Na Biblia, yonso ke tadila lugulusu. Kuna beto ke tanga nde Nzambi ke sala ye ke tuba sambu na kuvukisa bantu, sambu na kugulusa bo na mambi ti na lufwa. Sambu na kulungisa luzolo ya lugulusu, Mukanda ya Santu, na nsadisa ya Mpeve Santu, ke balusa ndinga ya bantu ya me sonama na kimuntu na yandi na yina ya Ndinga ya Nzambi (cf Dei Verbum, n°12). Kisalu ya Mpeve Santu kele mfunu kibeni na Mikanda ya Santu. Kana nsadisa na yandi ve, kigonsa zolaka kuvanda mingi sambu bantu lenda kukangama kaka na yina ya me sonama. Yo kele mpila ya bantú, ya beto ke binga ba-fondamentaliste, ya beto fwete kubuya. Sambu Ndinga ya Nzambi me sonama na nsadisa ya Mpeve, ebuna yo ke pesaka ngolo ye moyo. Ntumwa Polo ke yibukisa beto, «Sambu mukanda ya bansiku ke nataka na lufwa, kansi Mpeve Santu ke pesaka luzingu » (2 Kor 3,6). Mpeve santu ke kitula Mikanda ya Santu sambu nde yo kituka Ndinga ya Nzambi ya ke pesa luzingu, na bantu ya ke zingilaka yo ye ke kwikilaka.
- Kisalu ya Mpeve Santu ke tadila kaka ve kusonama ya mikanda ya santu, kansi yo ke sala mpi kati ya bantu yina me widikila Ndinga ya Nzambi. Ndinga yayi ya batata ya Dibundu na beto kele mfunu kibeni na yina me tadila Mukanda ya Santu, «kulunga mbote kutanga yo, ye kubakisa yo na mwinda ya Mpeve Santu sambu yo me sonama na nsadisa na yandi » (Dei Verbum n°12). Na nzila ya Yezu Kristu yonso ya Nzambi kanaka na kusonga ke kukisama. Kansi Mpeve Santu ke fula kisalu na yandi. Yo ke fwana ve na kuyindula nde kisalu ya Mpeve Santu me suka na kutemuna bansoniki ya Mikanda ya Santu. Yo kele mfunu na kutula ntima na bisalu ya Mpeve Santu ya ke fula na kusonga beto na mpila na yandi ya kunata Dibundu – ntangu yo ke longa Masonama Masantu, ntangu Dibundu bonso Nlongi ke tangulula yo (cf 1bid; 10), – ye konso ntangu mukristu ke baka yo bonso kikuma ya luzingu na yandi. Tala kikuma ya beto lenda bakisa Ndinga ya Yezu ntangu balongoki songisaka yandi mpila bo bakisaka bingana na yandi. Yandi nde: «Yo yina, konso longi ya bansiku ya me kituka longoki ya kimfumu ya zulu, yandi me fwanana na mfumu ya nzo, ya me basisa na kimvwama na yandi bima ya mpa ti bima ya ntama» (Mat 13,52).
C’est comme dire que l’Incarnation du Verbe de Dieu donne forme et sens à la relation entre la Parole de Dieu et le langage humain, avec ses conditions historiques et culturelles. C’est dans cet événement que prend forme la Tradition, qui elle aussi est Parole de Dieu (cf. Ibid., n. 9).
- Na kusukisa Dei Verbum ke songa nde «Ndinga ya Nzambi me baka kikalulu ya ndinga ya bantu. Yo me fwanana na ndinga mpila ya bantu ke tubaka. Bonso ntama, Ndinga ya Tata Nzambi me baka kimuntu kiteso mosi ti bantu ti bifu na bo» (n°13). Beto lenda kutuba nde kubaka kimuntu ya Ndinga ya Nzambi ke pesa kikalulu na kikuma mpenza ya kukangama na Ndinga ya Nzambi ti ndinga ya bantu ya ke kwendila na ntangu vandaka kuluta mpi na mpila ya kuzinga. Awa me basika makieleka ya lukwikilu ya Dibundu vandaka kulunda, na kifalansa Tradition; yo kele mpi Ndinga ya Nzambi (cf. Ibid n. 9). Mbala mingi, beto ke kabisaka makieleka ya Dibundu kulundaka, Tradition ti Mukanda ya Santu, kukonda kubakisa nde bo zole me katuka na kisina mosi: na Kusonga ya Nzambi, na kifalansa Révélation. Yina ya me sonama kele na ntalu mpila mosi na yina me tubama na munoko. Kiteso mosi, makieleka ya Dibundu kulundaka ke mwanganaka na bantu ke landana bamvula na bamvula. Yo ke sadila mukanda yayi bonso « nsiku ya kuluta nene ya lukwikilu » (Ibid, n°21). Mpamba ve, na ntwala Mukanda ya Santu me sonama, yo mwanganaka ntete na munoko ya bimvuka ya bantu ya lukwikilu ya kundimaka yo bonso nsangu ya mbote ya songaka bo kele banani na kati ya bandonga ya bantu. Lukwikilu ya Biblia me vanda ntete na Ndinga yayi mwanganaka na munoko ya bantu, na mukanda ve.
- Konso ntangu beto ke tanga Masonama masantu na ngindu mosi na mpila yo sonama, yo ke vanda ndinga ya mpa. Mukanda ya Kuwakana ya Ntama ke nuna ve ntangu beto ke kotisa yo na Kuwakana ya Mpa, sambu kele kaka na nsadisa ya Mpeve mosi ya ke kitula yo buna. Mikanda yonso ya Santu ke songa luzolo ya Nzambi: yo ke tala ve kilumbu ke kwisa kansi luzingu ya ntangu yayi ya muntu kele na kudisama na Ndinga yayi. Yezu yandi mosi ke tuba pwelele na luyantiku ya kisalu na yandi: «Mambu yayi ya bo kusonikaka na mukanda ya santu, bubu yo me lunga, kwa beno me wa yo» (Luk 4,21). Muntu ke diaka konso kilumbu Ndinga ya Nzambi, na mbandu ya Yezu, ke kuma mpangi ya bantu yonso ya yandi ke kutana ti bo. Yo kele ve mambu ya kuvutuka na mambu me salamaka mpamba-mpamba, to bandosi ya mambu ta kwisa ye ta salama ve. Mukanda ya Santu ke kukisa luzolo ya Nzambi sambu na muntu ke wa yo. Yo ke tululaka sukadi to ndudi. Kana beto yibuka diaka ndinga ya profeta Ezekiel ntangu Mfumu Nzambi bingaka yandi kudia mukanda, profeta tubaka nde: «Na munoko na mono yo vandaka ntomo bonso bwiki» (Cf 3,3). Na ntoto Patmos, nsoniki Yoani mpi zingilaka diambu ya Ezekiel ya kudia mukanda. Kansi yandi yikaka kima mosi ya fioti kansi ya mfunu mingi: «Na munoko, yo vandaka ntomo bonso bwiki. Kansi ntangu mono minaka yo, yo kumaka ndudi na divumu na mono» (Mbo 10,10).
Ntomo ya Ndinga ya Nzambi ke tinda beto na kukabisa yo ti bampangi ya beto ke kuta na luzingu ya konso kilumbu sambu na kusonga makieleka ya kivuvu ya kele na kati na yo (cf. 1 Pet 3,15-16). Na yina me tala ndudi, yo kele kumisa ntangu beto ke mona mpasi ya kuzingila yo bonso yo ke lomba, kana ve ntangu beto ke mona mpila bantu ke buyaka yo bonso kima kele na mfunu ve na luzingu na beto. Na yo beto keba na kutala ndinga ya Nzambi mpamba-mpamba, kansi beto kudia yo sambu beto zaba ye beto zingila yo na mudindu kumosi ti Nzambi ye bampangi ya nkaka.
- Diambu ya nkaka ya Biblia ke sokisa kele yina me tala lutondo. Konso ntangu ndinga ya Nzambi ke yibukisa beto lutondo ya ntima ya mawa ya Tata ya ke lomba na bana na yandi na kuzaba kukaba. Luzingu ya Kristu kele mbandu ya lutondo ya Nzambi ya ke na nsuka ve, yandi ke bumba kima mosi ve sambu na yandi mosi, kansi yandi me kudipesa ya mvimba sambu na bantu yonso. Na diambu me tala nsukami Lazare, beto ke mona kidimbu ya mfunu. Lazare ti mvwama kufwaka. Ntangu mvwama monaka Lazare pene-pene ya tata Abraham, yandi lombaka nde Abraham kutinda Lazare kisika ya bampangi na yandi sambu na kusonga bo kuzingila lutondo ya nkweno, sambu nde bo landa yandi ve na nzila ya mpasi. Mvutu Abarama vandaka ya nganzi. Yandi tubaka nde: «Bo kele ti Mikanda ya Moyize ti ya baprofeta. Bo kuwila yo» (Luk 16,29). Kuwa Mikanda ya Santu sambu na kusadila mawa ya bampangi: Tala diambu yayi ya nene ya ke yibukisa beto. Ndinga ya Nzambi lenda kangula beto meso sambu yo basisa beto na bwimi ya ke fwaka beto ye ke kumisaka beto bisita ya mpila na mpila, ye ke kangula pwelele nzila ya kukaba to ya kusadisana.
- Mosi ya mambu ya ke songa mvukana ya Yezu ti balongoki na yandi ikele Lukitulu na yandi. Yandi mataka na ngumba sambu na kusamba kumosi ti Petelo, Yakobo ti Yoani. Bansoniki ya nsangu ya mbote ta yibuka nde, ntangu luse ti bilele ya Yezu vandaka kungenga, bantu zole vandaka kusolula ti yandi: Moyize ti Elia. Moyize kele kidimbu ya Nsiku ye Elia ke kidimbu ya baprofeta. Mikanda ya Bansiku ti ya Baprofeta na kimvuka ke songidila Mikanda ya Santu. Na kumona bo, kiese ya ngolo simbaka Petelo. Yandi yangalalaka ye tubaka nde: « Longi, kuluta mbote beto kubika awa. Beto kutunga banzo-tenta tatu: mosi sambu na nge, mosi sambu na Moyize, yankaka sambu na Eliya» (Luk 9,33). Ntangu yandi vandaka kutuba mambu yayi, dituti kwisaka kufika bo. Ntangu bo kotaka na dituti yina, balongoki waka boma.
Lukitulu ya Yezu ke yibukisa beto nkinsi ya batenta. Na nima ya kuvutuka ya bana Israel na nsi na bo, Esdras ti Nehemia vandaka kutangila bana Israel Mukanda ya Santu. Na ntangu yina kaka, lukitulu na yandi ke yita nkembo ya Yezu yina ke yidikila yandi mampasi. Nkembo ya bunzambi yina ke yibukisa dituti ya kufikaka bantumwa. Yo kele songidila nde Nzambi ikele kati na bo. Lukitulu ya Yezu me fwanana na yina ya Mukanda ya Santu ntangu yo ke disa luzingu ya bantu ke kwikila. Bonso Verbum Domini ke yibukisa yo nde: «na kubakisa mbote bangindu ya ke tadila Mukanda ya Santu, yo kele mfunu mingi na kubakisa nzila ya yina me sonama na yina yo ke songa. Yo kele ve kima ya kusimba na intu to ya kuvutula na nswalu yonso; kansi mbote kutala ndongisila ya kele na nima ya masonama» (n°38).
- Ntangu beto ke yamba Ndinga ya Nzambi Mama ya Mfumu ke tambula kumosi ti beto. Yandi kele nkwa-kiese sambu yandi kukwikilaka nde mambu Nzambi songaka yandi ta lunga (cf Luk 1,45). Kiese ya Maria me yita biese yonso ya Yezu songaka sambu na bansukami, na bantu ya mpasi, bayina ke kudikulumusa, bayina ke tulaka ngemba ye bayina bo ke monisaka mpasi. Kima ta sala nde bo mpi kumona kiese kele kulanda mbandu ya Maria. Nsukami mosi ta vanda ve na kiese kaka sambu yandi ke konda yonso. Bonso Maria kiese na yandi ta vanda ntangu yandi ta kwikila nde Ndinga ya Nzambi ta lunga. Ntumwa mosi ya nene ye longi ya Mikanda ya Santu, zina na yandi Santu Augustin ke yibukila beto nde: « Muntu mosi kwendaka na kati ya ndonga ya bantu; yandi yangalalaka ye bokaka nde: kiese na mama ya nataka nge na divumu ye ya pesaka nge mabele. Yandi vutulaka nde: luvunu ve, kansi kiese ya kuluta nene na bayina ke wa Ndinga ya Nzambi ye bo ke lunda yo.
Yo kele bonso kutuba nde: Mama na mono ya nge ke binga nkwa-kiese kele mukieleka nkwa-kiese, sambu yandi me lunda Ndinga ya Nzambi; yo kele ve sambu nde Ndinga kitukaka muntu kati na yandi ye zingaka kati na beto. Ntina na yo kele nde yandi me lunda Ndinga ya Nzambi, yina ya gangaka yandi, ye na yandi Ndinga me kuma Muntu. (Ntendula ya Yoa 10,3)
Kulunga mbote nde lumingu ya Ndinga ya Nzambi kuyedisa bana ya Nzambi na mambu ya lukwikilu mpi na kukwamina na kuvanda na Mikanda ya Santu, bonso nsoniki longaka ntama nde: « Ya kieleka, ndinga ya Mfumu Nzambi kele kaka pene-pene na nge, yo kele na munoko na nge ti na ntima na nge sambu na kuzingila yo!» (Nsi 30,14)
Ndinga yayi me pesama na Roma, pene-pene ya Nzo Nzambi ya nene ya Saint Jean du Latran, na lumbu 30 septembre 2019, nkinsi ya Santu Yeronimo na kuyindula kisalu ya busantu na yandi. Yandi me kukisa mvula funda mosi na nkama sambanu tuka lufwa na yandi.
FRANCOIS
Pour consulter le document en Français (FR), Anglais (EN), et autres langues cliquer sur ce lien :